VIUMBE HAI

VIUMBE HAI

Muundo na sifa za viumbe hai

Seli

Seli ni kiini cha msingi wa kiumbe hai.seli ni vitengo vya msingi vya uhai.

Mfano seli ya mimea,seli ya wanyama,seli ya bakteria nk

Aina za seli

       I.            Prokarioti

    II.            Eukarioti

Prokarioti ni aina ya seli ambayo haina utando wa nyukilia/kiini

Mf.seli ya bakteria

Eukarioti  ni aina ya seli yenye utando wa nyukilia/kiini.mf seli ya mnyama na seli ya mmea

Muundo wa seli za mnyama na mmea

Seli huundwa na sitoplazimu,kiwambo cha seli,nyukilia,vakuoli,kloroplasti na ukuta wa seli.kloroplasti na ukuta wa seli zipo kwenye seli yam mea tu.

sehemu ya seli	kazi
1.sitoplazimu Ø  Ni kimiminiko kizito Ø  Nyukilia,vakuoli na kloroplasti huelea katika sitoplazimu	·         Hutumika kama makazi ya nyukilia,vakuoli na kloroplasti ·         Mabadiliko ya kikemikali hutokea kwenye sitoplazimu
2.kiwambo cha seli Ni kiwambo ambacho kimezunguka sitoplazimu kwa nje	·         Huruhusu vitu kuingia na kutoka kwenye seli.mf hewa,maji,vyakula na taka mwili
3.nyukilia Imezungukwa na sitoplazimu (kiwambo cha nyukilia).	·         Hutawala na kuratibu shughuli zote za seli
4.vakuoli Zina myeyuko angavu	·         Hutunza maji kwa mmea ·         Hutunza chakula ·         Husafirisha taka mwili kutoka kwenye seli
5.kloroplasti Ni chembe ndogo sana zenye klorofili.klorofili huwa na rangi ya kijani ambazo hunasa mwanga wa jua ili kutengeneza chakula chake katika kloroplasti. 6.ukuta wa seli	·         Kutengeneza chakula cha mmea ·         Huzunguka seli ya mmea kwa nje ·         Kazihuipa seli umbo maalumu ·         Hulinda seli

Tofauti ya muundo kati ya seli ya mnyama na seli yam mea

Seli ya mnyama	Seli ya mmea
I.            Haina ukuta wa seli     II.            Haina kloroplasti  III.            Ina vakuoli ndogo sana nay a muda mfupi  IV.            Haina umbo maalumu	Ina ukuta wa seli Ina kloroplasti Ina vakuoli kubwa ya kudumu Ina umbo maalumu

Viumbe hai

Ø  Ni vitu vinavyoonesha tabia na sifa zote za uhai kwa kiumbe.mf. binadamu,bakteria,mimea nk

Sifa za viumbe hai

1.      Huzaa na kuongezeka idadi

2.      Hujongea

3.      Hula chakula

4.      Hutoa taka mwili

5.      Hupumua

6.      Huhisi mabadiliko katika mazingira

7.       Hukua au kuongezeka kimo

Sifa za mimea

·         Mimea imendwa na seli nyingi

·         Hujitengenezea chakula

·         Seli na ogani mpya hutengenezwa kwenye ncha za mmea

·         Ina seli zenye ukuta wa seli

·         Hujilinda bila kujongea

·         Mimea ni eukarioti (seli zake zina kiini)

·         Mimea haijisogezi toka sehemu moja kwenda nyingine

·         Huhifadhi chakula kama wanga

Sifa za wanyama

·         Wanyama wameundwa kwa seli nyingi

·         Hawajitengenezei chakula

·         Seli zao hazina ukuta wa seli

·         Wanyama ni eukarioti

·         Wanyama hujisogeza sehemu moja kwenda nyingine

·         Huzaliana kwa kujamiana

·         Huhifadhi chakula kama glykojeni

Tofauti kati ya sifa za mimea na wanyama

Mimea	wanyama
Haina uwezo wa kujisogeza	wana uwezo wa kujisogeza
Hujitengenezea chakula	Hawajitengenezei chakula
Hutoa oksijeni nje na kupokea kabondaioksaidi	Hupokea oksijeni na kutoa kabondaioksaidi
Seli zao zina ukuta wa seli	Seli zao hazina ukuta wa seli
Huhifadhi chakula kama wanga	Huhifadhi chakula kama glykojeni

Mahitaji muhimu kwa uhai na ukuaji wa wanyama na mimea.

1.mahitaji muhimu kwa wanyama

a) Chakula

b) Hewa

c) Joto la wastani

d) Malazi

2.mahitaji muhimu kwa mimea

a) Mwanga wa jua

b) Maji

c) Hewa

d) Joto la wastani

e) Madini

f) Virutubisho